Page 11 - Riskli Dergi

Dijital Dünyada Manipülasyonun İzleri: Dijital dünyada aldığımız ka- kendi planladığı adımı kullanı-
rarların ve attığımız adımların cının atması yönünde baskı-
çoğu aslında tam olarak bize lar. Örneğin kişinin abonelikten
Dark Patterns ait değil. Dark patterns yani çıkmasını zorlaştırmak için site

karanlık tasarımlar da tercih- tasarımında iptal et butonunu
lerimizi manipüle eden dijital görünmez şekilde tasarlamak
stratejilerden sadece biri. Kul- ve yine birden fazla onay adı-
lanıcıları satın alımlarıyla bir- mı ekleyerek kafa karıştırmak;
likte aşırı fiyatlı sigorta satın önceden seçili kutucuklar yer-
almak veya tekrarlayan fatu- leştirerek kullanıcıyı farkında
ralara kaydolmak gibi şeyler olmadan mail listelerine ekle-
yapmaya itmek için dikkatlice mek gibi kurgular karanlık ta-
tasarlanmış bir arayüz şek- sarımlara birer örnek.
linde açıklanan karanlık tasa-
rımları ilk defa kullanıcı dene- Kullanıcıyı ikna etmekten öte
yimi tasarımcısı Harry Brignull adeta aldatan bu uygulama-
2010’da ortaya atıyor. Hatta lar dijital dünyanın risklerini
2023’te de konu hakkında kul-
lanıcıları bilgilendiren Aldatıcı de gözler önüne seriyor. Etik
Desenler adlı bir kitap yayım- açıdan değerlendirildiğinde
lıyor. karanlık tasarımlar kullanıcının
özgür iradesine zarar verirken

Brignull bu tasarımların insan ve şeffaflık ilkesini ihlal ederken
psikolojisi konusunda özenle hukuki boyutta da buna karşılık
hazırlandığını belirterek kul- yasal düzenlemeler giderek
lanıcının çıkarlarının gözetil- artıyor.
mediğine dikkat çekiyor. Yani
bu tasarımlar hiç de kullanıcı Örneğin ülkemizde Tüketicinin
dostu değil. İnternet kullanı- Korunması Hakkında Kanun ve
cılarına bir ürünü daha kolay Kişisel Verilerin Korunması Ka-
ve anlaşılır şekilde sunmayı nunu kapsamında kullanıcıdan
amaçlayan kullanıcı deneyimi açık ve bilgilendirilmiş onay
(UX) tasarımının aksine ka- alınması, yanıltıcı veya mani-
ranlık tasarımlar, kullanıcıları pülatif arayüzlerin kullanılma-
fark ettirmeden yönlendirir ve ması yasal bir zorunluluk.

En Yaygın Karanlık Tasarım Örnekleri!

da iptal butonunun derinlerde
Türkçeye “karanlık tasarımlar” olarak çevrilen “dark patterns” dijital Gizlenmiş Üyelik İptali:
Bu karanlık tasarımda, kullanı- gizlenmesi yoluyla yapılabili-
dünyada kullanıcıları manipüle etmenin ve onları büyük kayıplara
uğratmanın bir yolu. Gizlenmiş üyelik iptali, önceden işaretli kutucuklar, cı bir aboneliğe kolayca kayıt yor. Kullanıcının e-postayla ya
olabiliyor ancak iptal süreci da telefonla iletişime geçme-
zaman baskısı, zorlayıcı dil ve renkler gibi gizli tasarımlarla kullanıcıyı kasıtlı olarak zorlaştırılıyor. Bu si istenerek kullanıcı iptal et-
yönlendiren bu karanlık tasarımların etik ve hukuki boyutu nedir?
Karanlık tasarımlardan kaçmanın yolu var mı?